Encefalitis

Encefalitis je akutno zapaljenje mozga koje je najčešće uzrokovano virusnom infekcijom ili nekom autoimunom bolešću. Encefalitis može biti opasan po život ukoliko se simptomi ne prepoznaju na vreme i ako se ne potraži hitna medicinska pomoć. Od encefalitisa mogu da obole osobe svih godina, a u najranjiviju grupu spadaju odojčad, imunokompromitovane osobe i starije stanovništvo.

Šta izaziva encefalitis?

Encefalitis može biti primarni ili sekundarni, zavisno od izazivača upale.

Primarni encefalitis može biti izazvan virusnom, gljivičnom ili bakterijskom infekcijom, i odnosi se na infekciju koja nastaje direktno u moždanom perinhemu.

Virusni encefalitis se može razviti tokom ili nakon infekcije bilo kojim od nekoliko infektivnih uzročnika, uključujući herpes simpleks,virus morbila (male boginje), virus mumpsa (zauške), rubeolu, virus rabijesa (besnilo) i arbovirus, uključujući virus Zapadnog Nila.

Herpes simpleks tip 1 je najčešći i najozbiljniji uzročnik virusnog encefalitisa. Encefalitis povezan sa herpesom može brzo da prouzrokuje napade ili druge mentalne manifestacije, pa čak i da dovede do kome ili smrtnog ishoda. Do ove upale dolazi kada virus herpes simpleks tip 1 dospe do mozga, umesto da ostane na površini kože i dovede do herpesa na usnama. Herpes na usnama ne znači da je osoba izložena riziku od encefalitisa.

Ostale vrste herpes simpleks virusa, kao što je Epštajn-Barov virus koji uzrokuje zaraznu mononukleozu, i virus varičela-zoster, koji uzrokuje male boginje, mogu da dovedu do pojave encefalitisa.

Zbog velike dostupnosti MMR vakcine, zarazne bolesti poput rubeola, malih boginja i zauški su gotovo u potpunosti iskorenjene, i retko kad mogu da izazovu encefalitis kod dece.

Arbovirusni encefalitis je još jedan oblik virusnog encefalitisa. Uzrokuju ga različiti virusi koje prenose insekti (poput komaraca i krpelja). Za razliku od herpesa, arbovirusne infekcije su sezonske, javljaju se prvenstveno leti i početkom jeseni, a incidenca ovih virusnih infekcija je veća u određenim regionima, kao što su tropski krajevi sveta.

U retkim slučajevima, različite bakterije, gljivice ili paraziti mogu da uzrokuju encefalitis. Neki tipovi tumora ili čak izloženost određenim lekovima ili toksinima, takođe, mogu izazvati encefalitis.

Veoma je važno napomenuti da encefalitis nije zarazan, iako ga izazivaju potencijalno zarazne bolesti.

Do sekundarnog encefalitisa dolazi kada ćelije imunog sistema otpočnu odbrambeni proces, ali se umesto na žarište infekcije koje se nalazi negde u organizmu, pokreće mehanizam odbrane u mozgu, pri čemu ćelije imunog sistema napadaju zdrave moždane ćelije. Ovo stanje se naziva postinfektivni encefalitis, jer obično počinje dve do tri nedelje posle inicijalne infekcije.

Encefalitis simptomi kod odraslih

Pacijent obično ima temperaturu, glavobolju i fotofobiju (prekomernu osetljivost na svetlost). Takođe se mogu javiti opšta slabost i epileptički napadi.

U manje učestale simptome se ubrajaju ukočenost vrata, što može dovesti do pogrešne dijagnoze meningitisa. Može doći do ukočenosti udova, usporenih pokreta i nespretnosti. Pacijent, takođe, može biti i pospan.

U ozbiljnijim slučajevima, osoba može doživeti vrlo jake glavobolje, mučninu, povraćanje, konfuziju, dezorijentaciju, gubitak pamćenja, probleme sa govorom, sluhom i halucinacije. U nekim slučajevima pacijent može postati agresivan. Ove promene svesti su karakteristične za encefalitis, za razliku od meningitisa, kod kog ne postoje ovakvi poremećaji svesti.

Simptomi encefalitisa kod dece

U početku je encefalitis teže otkriti kod male dece i beba. Roditelji ili staratelji treba da paze na povraćanje, ispupčenje fontanela (mekano područje na vrhu glave), neprekidno plakanje i sveopštu ukočenost tela. Može se javiti i slab apetit, visoka temperatura i epileptički napadi.

Naročitom riziku su izložena deca koja su preležala neku respiratornu infekciju, toksoplazmozu, ili bilo koju infekciju izazvanu gorenavedenim virusima i bakterijama.

Dijagnoza

Prvi korak je uzimanje anamneze i razgovor sa pacijentom, odnosno opisivanje postojećih simptoma koji mogu da ukažu na encefalitis.

Sledeći korak u dijagnostičkom postupku podrazumeva različite vizuelizacione metode, koje uključuju kompjuterizovanu tomografiju (CT skener) i magnetnu rezonancu. Ovim snimanjem se isključuje mogućnost da su simptomi izazvani moždanim udarom, tumorom na mozgu ili aneurizmom, jer simptomi koji prate encefalitis mogu da prate i ova tri stanja.

Pored CT skenera i magnetne rezonance, potrebno je obaviti i lumbalnu punkciju. Tom prilikom se iz kičme uzima mali uzorak likvora (cerebrospinalne tečnosti), koja se potom analizira u laboratorijskim uslovima.

Encefalitis može da naruši krvno-moždanu barijeru koja reguliše raspodelu supstanci između krvi i likvora. Krvno-moždana barijera pomaže u zadržavanju velikih molekula, toksina i većine krvnih zrnaca u mozgu. Prekidom ove barijere, kod pacijenata koji imaju encefalitis, u likvoru se mogu naći leukociti, eritrociti, toksini, povećane količine proteina i mikroorganizama koji uzrokuju upalu.

Takođe je potrebno uraditi i EEG (elektroencefalografiju) kojom se meri moždana aktivnost, a koja može da ukaže na potencijalne abnormalnosti u moždanoj funkciji.

Lečenje

Lečenje encefalitisa je etiološko, tj. zavisi od uzročnika infekcije. Pored uklanjanja uzročnika, terapija je usmerena i na uklanjanje različitih simptoma encefalitisa. Potrebno je da se pacijent odmara u krevetu u mračnoj i mirnoj sobi, pije dosta tečnosti, i uzima lekove za ublažavanje bolova i upale, kao i sredstva protiv mučnine. U nekim slučajevima se mogu davati kortikosteroidi, koji pomažu u smanjenju otoka tkiva i mozga.

Akutni bakterijski i gljivični encefalitisi zahtevaju hitnu medicinsku pomoć. Bakterijske infekcije se često leče antibioticima širokog spektra, čime se, čak i brže , uzrok pozitivno identifikuje. Posle urađenog antibiograma može biti potrebno modifikovati terapiju, kada se identifikuju specifične bakterije i njihova osetljivost na određene lekove. Antibiotici se mogu davati intravenozno ili oralno. U zavisnosti od vrste bakterija i stanja imunog sistema pacijenta, terapiju je potrebno nastaviti nedeljama, mesecima, ili čak godinama.

Nakon izlečenja encefalitisa, može doći do trajnih posledica, naročito kod starijih pacijenata ili onih osoba koje nisu otpočele terapiju na vreme. U trajne posledice se ubrajaju: kratkoročno ili dugoročno gubljenje pamćenja, epileptički napadi, ili afazija (gubitak, poremećaj govora), a mogu se javiti i česte promene raspoloženja.