Prostatični specifični antigen (PSA)
Prostatični specifični antigen (PSA) je enzim koji se luči iz epitelnog tkiva prostate. U skriningu i ranoj dijagnostici se koristi kao tumorski marker i to prevashodno za praćenje terapije. Određivanje PSA se vrši iz seruma i prisutan je kod svakog člana muške populacije kod kojih je prostata funcionalna.
Treba znati da PSA nije antigen koji je specifičan samo za tumor što znači da njegovo povišenje ne podrazumeva da osoba pati od raka prostate.
Drugim rečima, PSA ne proizvode samo ćelije karcinoma prostate nego se može naći i u povišenim koncetracijama čak i kod benignih (dobroćudnih) oboljenja prostate kao što su benigno uvećanje prostate (adenom), upala prostate (prostatitis) i drugo. Povišen PSA može biti posledica bilo kakve iritacije prostate poput onih koje nastaju, na primer, nakon uzimanja uzorka prostate iglom (biopsija), nakon digitalnog rektalnog pregleda, nakon urološkog endoskopskog pregleda (citoskopije) i slično.
PSA normalne vrednosti
U odnosu na godine muškarca se postavljaju normalne vrednosti PSA i kao takve su opšteprihvaćene.
| Starost | PSA |
| 40-49 godina | 0-2,5 mg/ml |
| 50-59 godina | 0-3,5 mg/ml |
| 60-69 godina | 0-4,5 mg/ml |
| 70-79 godina | 0-6,5 mg/ml |
Ipak, i ove vrednosti treba posmatrati sa dozom rezerve jer su postojali slučajevi pacijenata koji su imali niske vrednosti sa rakom prostate i visoke vrednosti PSA sa dobroćudnim uvećanjem.
Kod pacijenata sa povišenim totalnim PSA (tPSA) potrebno je raditi i slobodan PSA (fPSA). Nakon što se dorede totalni PSA i slobodni PSA (tPSA/fPSA) dobija se vrednost indeksa PSA koji je neophodan za dijagnozu karcinoma prostate. Kod zdravih osoba ovaj odnos (index) iznosi 18% (0.18). Vrednosti koje se dobijaju pomažu u boljoj diferencijalnoj dijagnozi prema drugim oboljenjima prostate i preciznijoj dijagnozi raka prostate.
U slučaju da je odnos slobodnog PSA prema totalnom PSA iznad 0.20, smatra se da postoji mala šansa (10%) da osoba boluje od raka prostate. U slučaju da je taj odnos ispod 0.10, mogućnost da osoba boluje od raka prostate je drastično veća (90%). Uloga PSA u praćenju obolelih od karcinoma prostate je velika jer on ukazuje na učinkovitost različitih vidova terapije. Pokazatelj pozitivne reakcije na terapiju je snižen PSA. Određivanje PSA je korisno jer je pouzdan dijagnostički pokazatelj efikasnosti terapije tj. može ukazati na to da li sa ispitivanjem treba ići dalje.
Jedina potpuno pouzdana dijagnoza oboljenja raka prostate je uzorkovanje tkiva prostate koje se kasnije pregleda mikroskopski.